ย่อมทำให้ผัสสะเกิด เมื่อผัสสะเกิด ย่อมทำให้เวทนาเกิด เมื่อเวทนาเกิด
ย่อมทำให้ตัณหาเกิด เมื่อตัณหาเกิด ย่อมทำให้อุปาทานเกิด เมื่อ
อุปาทานเกิด ย่อมทำให้ภพเกิด เมื่อภพเกิด ย่อมทำให้ชาติเกิด เมื่อ
ชาติเกิด ย่อมทำให้ชราและมรณะเกิด ฉันนั้นเหมือนกัน.
[278] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เมื่อมหาสมุทรน้ำลง ย่อมทำให้
แม่น้ำใหญ่ลดลง เมื่อแม่น้ำใหญ่ลดลง ย่อมทำให้แม่น้ำน้อยลดลง เมื่อ
แม่น้ำน้อยลดลง ย่อมทำให้บึงใหญ่ลดลง เมื่อบึงใหญ่ลดลง ย่อมทำให้
บึงน้อยลดลง ฉันใด เมื่ออวิชชาไม่เกิด ย่อมทำให้สังขารไม่เกิด เมื่อ
สังขารไม่เกิด ย่อมทำให้วิญญาณไม่เกิด เมื่อวิญญาณไม่เกิด ย่อมทำให้
นามรูปไม่เกิด เมื่อนามรูปไม่เกิด ย่อมทำให้สาฬายตนะไม่เกิด เมื่อ
สฬายตนะไม่เกิด ย่อมทำให้ผัสสะไม่เกิด เมื่อผัสสะไม่เกิด ย่อมทำให้
เวทนาไม่เกิด เมื่อเวทนาไม่เกิด ย่อมทำให้ตัณหาไม่เกิด เมื่อตัณหาไม่
เกิด ย่อมทำให้อุปาทานไม่เกิด เมื่ออุปาทานไม่เกิด ย่อมทำให้ภพไม่เกิด
เมื่อภพไม่เกิด ย่อมทำให้ชาติไม่เกิด เมื่อชาติไม่เกิด ย่อมทำให้ชราและ
มรณะไม่เกิด ฉันนั้นเหมือนกัน.
จบอุปสูตรที่ 9

อรรถกถาอุปยสูตรที่ 9

ในสูตรที่ 9 มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
บทว่า อุปยนฺโต ความว่า ไหลลนไปเวลาน้ำขึ้น. บทว่า
มหานทิโย ได้แก่แม่น้ำใหญ่ มีแม่น้ำคงคาและยมุนาเป็นต้น. บทว่า
อุปยาเปติ ความว่า ให้ล้นไป อธิบายว่า ให้เพิ่ม คือให้เต็ม. บทว่า อวิชฺชา

อุปยนฺติ ความว่า อวิชชา ย่อมไหลไปเบื้องบนหรือสามารถเป็นปัจจัย
แก่สังขารทั้งหลาย. บทว่า สงฺขาเร อุปยาเปติ ความว่า ย่อมยังสังขารใน
เบื้องบนให้เป็นไป คือให้เจริญ. พึงทราบความทุกๆ บทด้วยประการฉะนี้.
บทว่า อปฺยนฺโต ได้แก่ปราศไป คือแล่นลง. บทว่า อวิชฺชา อปยนฺติ
ความว่า อวิชชาไปปราศ คือแล่นลง ย่อมไม่สามารถเป็นปัจจัยแก่สังขาร
ในเบื้องบน. บทว่า สงฺขาเร อปยาเปติ ได้แก่ย่อมไม่ยังสังขารให้
ดำเนินไป. ในบททั้งปวงก็นัยนี้.
จบอรรถกถาอุปยสูตรที่ 9

10. สุสิมบุตร

ว่าด้วยการหลุดพ้นด้วยปัญญา

[278] ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ :-
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน กลัน-
ทกนิวาปสถาน กรุงราชคฤห์. สมัยนั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าอันเทวดา
และมนุษย์ทั้งมวลสักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยำเกรง ทรงได้จีวร
บิณฑบาต เสนาสนะ และเภสัชบริขารเป็นปัจจัยแก่คนไข้ แม้ภิกษุสงฆฺ
อันเทวดาและมนุษย์ทั้งมวลก็สักการะ เคารพ นับถือ บูชา ยำเกรง
ได้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ และเภสัชบริขารเป็นปัจจัยแก่คนไข้ แต่
พวกปริพาชกเดียรถีย์อื่น อันเทวดาและมนุษย์ทั้งมวลไม่ลักการะ ไม่
เคารพ ไม่นับถือ ไม่บูชา ไม่ยำเกรง ไม่ได้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ
และเภสัชบริขารเป็นปัจจัยแก่คนไข้